معماری مساجد دوره صفویه و پس از انقلاب اسلامی بر اساس اصول دین و باور های مکتب تشیع

چکیده

 دوره های صفویه و جمهوری اسلامی از مقاطع مهم در معماری اسلامی ایران محسوب می شوند چرا که تأکید حکومت اسلامی بر بازنمایی هویت شیعی و پیوند عمیق میان سیاست، دین و فرهنگ سبب گردید که مساجد نه تنها مکانی برای عبادت ، بلکه به‌عنوان عرصه‌ای برای نمود مفاهیم و اصول اعتقادی شیعی مورد توجه قرار گیرند. پژوهش حاضر درصدد بررسی و مقایسه تأثیر اصول دین و باورهای مکتب تشیع در معماری مساجد دوره صفویه و پس از انقلاب اسلامی است. در گام اول به واسطه روش تحقیق کیفی و به صورت توصیفی و تحلیلی ، و با جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی، نظام فکری و جهانبینی تشیع، شناسایی و مبانی نظری موثر بر شکل گیری معماری مذهبی شیعی استخراج و دسته بندی گردید.درگام دوم برای سنجش عینی یافته های نظری 10مسجد شاخص صفوی از شهر اصفهان و 10 مسجد شاخص ساخته شده پس از انقلاب اسلامی از شهر تهران با نظر متخصصان و خبرگان در این حوزه، به کمک نمونه گیری هدفمند انتخاب و از طریق برداشت میدانی ، مصاحبه و مستند سازی تصویری مورد واکاوی تطبیقی قرار گرفتند. تحلیل جامعه نمونه  نشان می دهد معماری مساجد عصر صفویه و پس از انقلاب اسلامی بازتاب‌ دهنده اعتقاد و باورهای بنیادین شیعی هستند اما در دوره جمهوری اسلامی، نمود اصول دین با تأکید بر مفاهیم توحید، معاد، عدالت و امامت بیشتر و عمیق‌تر و در دوره صفوی، نمود نبوت برجسته‌تر بوده است در مورد باورهای شیعی نیز ، باور به «عالم مثال» و «درخت طوبی» در معماری مساجد دوره صفوی نسبت به مساجد دوره پس از انقلاب اسلامی تجلی برجسته‌تری دارد و نمود باور به «خلقت نوری»، در هر دو دوره تقریباً به میزان مساوی مشاهده می‌شود و در نهایت،  معماری مساجد شیعی در دوره جمهوری اسلامی با تاکید بر اصول دین و در دوره صفوی با تاکید بر باورها ساخته شده است.