بازخوانی معماری معاصر تهران به روایت خانه‌های مسکونی تهران در دهه‌های 1330 تا 1350 خورشیدی

چکیده

هدف این پژوهش تبیین تحولات فرم، فضا و فرآیند طراحی در معماری معاصر مسکونی تهران طی دهه‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ خورشیدی است. پژوهش با رویکرد کیفی و مبتنی بر مطالعه موردی انجام شد و از روش تفسیری–تحلیلی برای تحلیل ۹ نمونه شاخص از خانه‌های مسکونی تهران در سه دهه مورد مطالعه استفاده گردید؛ داده‌ها از طریق اسناد، نقشه‌ها، تصاویر و تحلیل‌های معماری گردآوری و مقایسه شدند. نتایج نشان داد که با گذار زمانی از دهه ۱۳۳۰ به ۱۳۵۰، تغییرات معناداری در پارادایم‌های طراحی رخ داده است؛ به‌گونه‌ای که شاخص‌های مدرن اولیه به مدرنیسم عالی و سپس به منطقه‌گرایی مدرن گرایش یافته‌اند. تحلیل‌ها حاکی از تغییر معنادار در مؤلفه‌های فرم و فضا، افزایش تجاری‌شدن ساخت‌وساز، تضعیف پیوندهای هویتی سنتی، و دگرگونی در نوع هنر از نخبه‌گرا به توده‌گراست. همچنین، اثرگذاری عوامل بیرونی و درونی بر شکل‌گیری کالبد مسکونی و استفاده ابزاری از فضا در این دوره به‌طور معنادار افزایش یافته است. معماری مسکونی تهران در دهه‌های ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ شاهد گذار تدریجی از نوآوری مدرن به نووارگی و سپس نوسازی یک‌سویه بوده است که این روند با بحران هویت، دگرگونی گفتمان‌های غالب و تغییر در فرآیند اندیشه طراحی همراه شده و بازتاب آن در فرم، فضا و ساخت‌شناسی بناها قابل مشاهده است.