خوانش معنایی معماری مسکونی دوران قاجار در کرمانشاه و بهره‌گیری از آن در طراحی مسکن معاصر
کلمات کلیدی:
معناشناسی معماری, خانه‌های قاجاری, حس مکان, تجربه زیسته, نشانه‌شناسی فضا , کرمانشاهچکیده
هدف این پژوهش، خوانش معنایی معماری مسکونی دوران قاجار در شهر کرمانشاه و بهره‌گیری از یافته‌های آن برای غنی‌سازی طراحی مسکن معاصر است. با اتخاذ رویکردی کیفی، تفسیری و پدیدارشناسانه، هفت خانه شاخص قاجاری به صورت موردپژوهی عمیق تحلیل شده‌اند که بر اساس معیارهایی مانند اصالت تاریخی، حفظ ساختار و دسترسی میدانی انتخاب گردیدند. داده‌ها از طریق مشاهده مستقیم میدانی برای ثبت کیفیت‌های فضایی، نور، صدا و مصالح؛ مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۵ شرکت‌کننده (ساکنان، مالکان، معماران محلی و کارشناسان میراث فرهنگی) برای کاوش تجربیات زیسته؛ تحلیل اسناد تاریخی و نقشه‌های آرشیوی معتبر؛ و تفسیر بصری تصاویر و طرح‌ها گردآوری شدند. تحلیل داده‌ها با روش تحلیل مضمون و بر پایه چارچوب نظری چهارسطحی انجام گرفت: سطح کالبدی-ساختاری (تمرکز بر سازمان فضایی، هندسه و سلسله‌مراتب)؛ نشانه‌ای-فرهنگی (بررسی نمادها، آیین‌ها و رمزگان رفتاری)؛ تجربه زیسته (کاوش تعاملات روزمره، حافظه جمعی و تداوم فرهنگی)؛ و ادراکی-زیباشناختی (ارزیابی عناصر چندحسی مانند نور، رنگ، بافت و صدا). این چارچوب با تلفیق مفاهیم انسان‌شناسی معماری (راپاپورت، ۱۳۸۸)، پدیدارشناسی حسی (پالاسما، ۱۳۹۲) و نظریه‌های معماری ایرانی (حائری و سلطان‌زاده، 1388) تدوین شده تا دیدگاهی جامع ارائه دهد یافته‌ها نشان می‌دهد که خانه‌های قاجاری کرمانشاه فراتر از ساختار کالبدی، واجد نظام معنایی پیچیده‌ای هستند که در رمزگان فضایی، آیین‌ها، رفتارها و تجربیات حسی و جمعی ساکنان متجلی می‌شود. در سطح کالبدی، الگوهای درون‌گرا با حیاط مرکزی و دالان‌های غیرمستقیم، حریم و سازگاری اقلیمی را تضمین می‌کنند. نشانه‌شناختی، عناصری مانند ارسی‌ها و تزیینات به عنوان نمادهای فرهنگی، حس تعلق و امنیت را تقویت می‌کنند. تجربیات زیسته، فضاها را به مخازن خاطره جمعی تبدیل کرده و ادراک حسی، با بازی نور و صدا، کیفیتی روحانی به فضا می‌بخشد. بر اساس این تحلیل، الگویی مفهومی، برای طراحی مسکن معاصر پیشنهاد شده که بر تداوم نظم فضایی، رمزگان فرهنگی، تجربه حسی و کیفیت زیباشناختی تأکید دارد و با مواد نوین و فناوری‌های پایدار، عناصر سنتی را بازآفرینی می‌کند. این پژوهش رویکرد معناشناختی را در معماری ایرانی تقویت کرده و زمینه‌ای برای بازاندیشی در طراحی مبتنی بر ارزش‌های محلی فراهم می‌آورد. در نهایت، این مطالعه اثبات می‌کند که بازخوانی معنایی میراث سنتی می‌تواند به خلق مسکن پایدار و هویت‌مند کمک کند و پیشنهاد می‌شود پژوهش‌های آتی این چارچوب را به مناطق دیگر گسترش دهند.
دانلودها
مراجع
1. Malekizadeh B, Soroush M, Moulanaei S, Forutan M. A Comparative Study of Traditional Houses in Kermanshah and Sanandaj during the Qajar and Pahlavi Periods. Scientific-Research Quarterly of New Perspectives in Human Geography. 2021;3(13):946-66.
2. Chaleshgar P, Khakpour M, Asgharzadeh A. Evaluating the Development of Modern Architecture and Urban Planning in Qajar Houses (Case Study: Kermanshah City in Western Iran). Journal of Geography and Urban Planning. 2021;11(40):83-108.
3. Rapoport A. Anthropology of Housing Translated by Kh. Afzaliyan: Artist's Professional Publishing; 2009.
4. Rapoport A. Pour une Anthropologie de la Maison Translated by K. Afzalian: Herfe Honarmand; 2009.
5. Noghrekar A. Theoretical Foundations of Architecture: Iran University of Science and Technology Press; 2014.
6. Norberg-Schulz C. The Spirit of Place Translated by M. Ghobadian: University of Tehran Press; 2001.
7. Pallasmaa J. The Eyes of the Skin: Architecture and the Senses: Wiley; 2012.
8. Haeri M. Research Methods in Architecture: University of Tehran Press; 2009.
9. Haeri M. The Role of Space in Iranian Architecture: Seven Discourses on the Language and Power of Architecture: Cultural Research Office; 2009.
10. Soltan-Zadeh H. An Introduction to the History of Cities and Urban Planning in Iran: Scientific and Cultural Publishing; 2011.
11. Mimarayan G. A Journey Through the Theoretical Foundations of Architecture: Soroush Danesh Publishing; 2016.
12. Taheri Sarmad F, Aini-Far A, Shah-Chiraghi A. Comparative Analysis of Spatial Organization and Physical Elements of Qajar and Pahlavi Traditional Houses in Kermanshah. Archaeological Research. 2019;9(23):149-68.
13. Hafez-Nia M. An Introduction to Research Methods in Human Sciences: Samt Publishing; 2016.
14. Danai-Far H. Qualitative Research Methods in Management: Eshraghi Publishing; 2019.
15. Sarmad Z, Bazargan A, Hejazi A. Research Methods in Behavioral Sciences: Agah Publishing; 2019.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Ehsan Daryoushi (Author); Arsalan Tahmasebi; Qader Bayzidi (Author)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
