احیای حس مکان: ارائه مدل سهلایه پویا برای بازآفرینی مسکن معاصر با بازخوانی خانههای قاجاری کرمانشاه
کلمات کلیدی:
خانههای قاجاری کرمانشاه, پدیدارشناسی معماری, بازآفرینی هویت مکانی, تجربه زیسته, معناشناسی فضاچکیده
هدف این پژوهش، تدوین یک مدل مفهومی پویا برای تبیین و بازآفرینی حس مکان در مسکن معاصر، بر پایه بازخوانی تعاملی ابعاد کالبدی، معنایی و تجربی خانههای قاجاری کرمانشاه است. پژوهش با رویکرد کیفی تفسیری–پدیدارشناسانه و راهبرد مطالعه موردی چندگانه انجام شد. شش خانه شاخص قاجاری در بافت تاریخی کرمانشاه بهصورت هدفمند انتخاب شدند. دادهها از طریق مشاهده میدانی و برداشت معماری، بررسی اسناد تاریخی، و مصاحبههای نیمهساختاریافته با ۲۵ مشارکتکننده شامل ۱۵ متخصص و ۱۰ ساکن یا ساکن پیشین گردآوری شد. تحلیل دادهها با روش تحلیل مضمون تفسیری در سه مرحله کدگذاری باز، سازماندهی مضامین و سنتز نهایی انجام گرفت. تحلیلها به استخراج «مدل سهلایه پویای کالبد–معنا–تجربه» انجامید که نشان میدهد حس مکان حاصل تعامل چرخهای و غیرخطی میان ساختار فضایی، دلالتهای فرهنگی و ادراک چندحسی ساکنان است. یافتهها حاکی از آن است که پایداری هویت مکانی زمانی تحقق مییابد که تداوم فرهنگی، سازگاری اقلیمی و انسانمحوری ادراکی بهطور همزمان در فرآیند طراحی فعال شوند و تقلید صرف فرمی کارآمد نیست. پژوهش نتیجه میگیرد که بازآفرینی هویت در مسکن معاصر مستلزم بازتولید فرایندهای معناساز معماری سنتی، نه بازنمایی صوری عناصر تاریخی، است و مدل پیشنهادی میتواند بهعنوان چارچوبی مفهومی–عملیاتی برای ارتقای حس تعلق و کیفیت زیستی در معماری مسکونی امروز بهکار رود.
دانلودها
مراجع
1. Rapoport A. House form and culture: Prentice-Hall; 1969.
2. Relph E. Place and placelessness: Pion; 1976.
3. Habibi M. The Qajar house: Spatial culture and social transformation in 19th-century Iran: Edinburgh University Press; 2023.
4. Pirnia M. Stylistics of Iranian Architecture: Soroush Danesh Publications; 2008.
5. Zargar A. An Approach to Islamic Architecture of Iran: Shahid Beheshti University Publications; 2019.
6. Ahmadi Mousavi M, Naseri M. Typology of Historical Houses in Kashan. Journal of Iranian Architecture Studies. 2018;9(18):120-40.
7. Naghi-Zadeh M, Sharifi M. Introversion in Traditional Architecture of Tabriz. Bagh-e Nazar Journal. 2016;12(35):77-92.
8. Norberg-Schulz C. Genius loci: Towards a phenomenology of architecture: Rizzoli; 1980.
9. Merleau-Ponty M. Phenomenology of perception: Routledge & Kegan Paul; 1962.
10. Pallasmaa J. The eyes of the skin: Architecture and the senses: John Wiley & Sons; 2014.
11. Membrati A, De Luca F, Simeone D. Sensory phenomenology in vernacular architecture: A case study of Kurdish houses. Journal of Material Culture. 2023;28(1):45-67.
12. Kim J, Kim M. Integrating form, meaning, and experience in urban place-making: A theoretical framework. Journal of Urban Design. 2021;26(5):589-608.
13. Lotman YM. On the semiosphere. Sign Systems Studies. 2005;33(1):205-29.
14. Habibi M. Spatial Transformations of Residential Architecture in the Qajar Period: Case Study of Tehran: University of Tehran Publications; 2023.
15. Watenpaugh HZ. The image of an Ottoman city: Imperial architecture and urban experience in Aleppo in the 16th and 17th centuries: Brill; 2004.
16. Van Manen M. Phenomenology of practice: Meaning-giving methods in phenomenological research and writing: Routledge; 2014.
17. Braun V, Clarke V. Thematic analysis: A practical guide: Sage Publications; 2022.
18. Canizaro VB. Vernacular architecture and the cultural meaning of place: Routledge; 2022.
19. Foucault M. Of other spaces: Utopias and heterotopias. Architecture / Mouvement / Continuité. 1984(5):46-9.
20. Hillier B, Hanson J. The social logic of space: Cambridge University Press; 1984.
21. Soltanzadeh H. The Entrance in Iranian Architecture: Cultural Research Office; 2001.
22. Ahmed S. Queer phenomenology: Orientations, objects, others: Duke University Press; 2006.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Ehsan Daryoushi (Author); Arsalan Tahmasebi; Qader Bayzidi (Author)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
